Chiều tối hôm 15/3, xác một con cá voi dài khoảng 9 mét, nặng hơn 4 tấn đã trôi dạt vào bờ biển huyện Thăng Bình, tỉnh Quảng Nam, sau đó được người dân tổ chức an táng theo nghi thức của địa phương.
Trao đổi với báo Thanh Niên sáng 16/3, ông Phạm Công Quốc – Chủ tịch UBND xã Bình Nam (H.Thăng Bình) cho biết, người dân địa phương vừa phát hiện một con cá voi chết trôi dạt vào bờ biển địa phương và đang trong quá trình phân hủy.
Cụ thể, vào lúc 17 giờ 30 phút ngày 15/3, một số người dân phát hiện một con cá voi chết trôi dạt vào bờ biển xã Bình Nam nên đã trình báo chính quyền địa phương tìm hướng xử lý.
Theo ông Phạm Công Quốc, cá voi này nặng hơn 4 tấn, dài khoảng 9 mét. Khi dạt vào bờ, con cá đã chết và có dấu hiệu phân hủy. Hiện địa phương cùng người dân đang tiến hành chôn cất cá voi theo phong tục địa phương.
Nghi thức chôn cất cá Ông của cư dân miền biển Quảng Nam
Biên phòng – Cá Ông (là một danh xưng phổ biến để chỉ loài cá voi) có cơ chế hoạt động như động vật nhưng môi trường sống lại ở dưới nước: Động vật có vú, thở bằng phổi, nuôi con bằng sữa…
Đối với ngư dân miền biển nói chung và ngư dân Quảng Nam nói riêng, họ rất tôn trọng và luôn có thái độ biết ơn đối với cá Ông. Đây là loài cá rất hay giúp đỡ các ngư dân trong công việc đánh bắt hải sản. Đặc biệt, trong những lúc thuyền ghe gặp bão tố, cá Ông thường xuất hiện để đưa người và thuyền vào bờ.
Với những ân tình như vậy, khi gặp cá Ông chết (các ngư dân trân trọng gọi là Ông lụy), ngư dân các vạn chài tiến hành đám tang cho cá Ông với những nghi lễ trang trọng nhất như đối với một người cao niên có uy tín trong làng khi qua đời.
Đặc biệt, người phát hiện cá Ông lụy đầu tiên được coi như trưởng nam – con trai ông Nam Hải và phải chịu tang như người con trưởng chịu tang bố mẹ ruột và gọi là Ông Sanh để thể hiện tình cảm của ngư dân đối với loài vật cứu ơn sinh mệnh mình – như người sinh ra mình lần thứ hai. Khi Ông lụy vào khu vực nào, cư dân khu vực đó cho rằng, đó là điều may mắn, là Ông đã đem điềm lành về với dân làng.
Trong tâm thức của ngư dân Quảng Nam, cá Ông không chỉ là một vị thần cứu trợ trên biển mà còn là một vị thần bản mệnh liên quan đến sự hưng vong của vạn chài. Tính chất, ý nghĩa và tình cảm thiêng liêng của những cư dân xứ Quảng dành cho cá Ông được thể hiện ở tiến trình lễ tang cá Ông. Khi phát hiện cá Ông lụy, ngư dân địa phương tự giác cho ghe nhẹ nhàng áp sát để dìu kéo xác cá Ông vào bờ. Sau đó, dân làng tìm địa điểm cao ráo, sạch sẽ và phải nhìn ra biển hoặc sông.
Trước kia, tiến trình chôn cất cá Ông diễn ra trong 3 ngày với những công việc như sau: Ngày đầu, lập tang chủ, lập hội đồng hộ lễ; tắm gội, phạm hàm, nhập quan, thiết linh sang, minh tinh, thành phục và chiêu tịch diện. Ngày thứ hai: ngày lễ tế, đêm tổ chức hát bội. Ngày thứ ba, đưa đám, cúng hậu thổ nghi tiết; hát bả trạo đưa linh Ông. Hạ huyệt xong, tổ chức đua ghe để Ông chứng cho lòng thành và âm hồn vui hưởng, không quậy phá.
Sau 3 ngày thì làm lễ mở cửa mã; tiếp tục làm tuần 7 ngày, 21 ngày, lễ chung thất 49 ngày, lễ đàm tế (lễ bỏ trang phục) 90 ngày và lễ đại tường 100 ngày. Đủ 3 năm thì làm lễ cải táng, lấy xương xếp vào quách trong lăng xây sẵn, cử người trông coi, hương khói hằng tháng, lễ tế hằng năm.
Đối với các vạn chài khác, khi hay tin cá Ông lụy ở vạn nào thì mang lễ vật đến điếu và góp tiền lo tang ma cho Ông. Hằng năm, vào các dịp Xuân kỳ, Thu tế, các vạn chài đều cử người về dự và thực hiện các nghi thức phúng điếu rất bài bản.
Hiện nay, nghi lễ tang ma cho cá Ông đã có những thay đổi trong cách tổ chức, thời gian và có sự hòa trộn kết hợp với nhiều yếu tố tín ngưỡng khác cho phù hợp. Quy mô và nghi thức cũng đơn giản bởi những lý do về kinh phí, điều kiện tổ chức…
