Khi Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình giám sát các lễ kỷ niệm 100 năm của Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ) trên khắp đất nước trong tuần này, các quan chức của đảng cầm quyền tiếp tục cảnh báo cần tránh xa “vấn đề Đài Loan”. Đây là vấn đề đã tồn tại dai dẳng nhưng đến nay Bắc Kinh vẫn chưa có giải pháp lý tưởng nào để thực hiện tham vọng “thống nhất”.
Đài Loan, chính thức được gọi là Trung Hoa Dân Quốc (ROC), có một lịch sử phong phú từ trước khi Nhật Bản chiếm đóng và trước thời kỳ hậu chiến. Đảng cầm quyền khi đó là Quốc Dân Đảng (KMT) đã chuyển thủ đô đến Đài Bắc năm 1949 – năm cuối của cuộc Nội chiến, và bắt đầu thời kỳ thiết quân luật gây chia rẽ kéo dài 38 năm, tạo nên những ảnh hưởng còn kéo dài cho đến ngày nay.
Tách biệt với Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa mới thành lập khi đó bởi eo biển Đài Loan, đảo quốc này đã trải qua những thay đổi trọng yếu, bao gồm việc mất đi các đồng minh ngoại giao quan trọng và sự chuyển đổi dân chủ thành một quốc gia đa đảng vào những năm 1990, mở ra tiềm năng và bản sắc độc đáo của riêng mình.
Trong khi đó, các quan chức tại Bắc Kinh chưa bao giờ từ bỏ tham vọng “thống nhất” Đài Loan vào Trung Quốc. Đó là một chủ đề thường trực cửa miệng của các nhà lãnh đạo từ Mao đến Tập. Đặc biệt, ông Tập rất chú trọng tới vấn đề này.
Giới lãnh đạo Trung Quốc khẳng định họ theo đuổi việc “thống nhất” một cách hòa bình, nhưng đồng thời từ chối loại trừ việc sử dụng sức mạnh quân sự để giải quyết tranh chấp theo hướng có lợi cho họ. Các nhà quan sát lưu ý tầm quan trọng của quan điểm chính sách này khi công chúng yêu dân chủ của Đài Loan ngày càng không mặn mà với các đề nghị bằng “cà rốt” của Bắc Kinh, khiến Trung Quốc phải thường xuyên sử dụng “cây gậy.”
Nhưng khi ĐCSTQ ca ngợi ông Tập là nhà lãnh đạo tối cao mới của đất nước do ông rất có thể sẽ tiếp tục nhiệm kỳ thứ ba chưa từng có tại Đại hội Đảng lần thứ 20 vào năm tới, nhiều người đã chỉ ra cách tiếp cận cứng rắn của Tập đối với mối quan hệ xuyên eo biển Đài Loan và ngoại giao “chiến lang” là lý do tại sao Đài Loan khó chấp nhận sự cai trị của Đảng Cộng sản.
Trong một bài phát biểu vào tháng 1 năm 2019, ông Tập đã ca ngợi những ưu điểm của mô hình “một quốc gia, hai chế độ” của Trung Quốc, được sử dụng ở Hồng Kông và Ma Cao, đồng thời nói rằng sự phân chia qua eo biển không nên tiếp tục cho một thế hệ khác. Một năm sau, Tổng thống Thái Anh Văn của Đảng Dân chủ Tiến bộ (DPP) cầm quyền ở Đài Loan đã được bầu lại với số phiếu kỷ lục khi công chúng thể hiện rõ thái độ chống Trung của mình.
Chính phủ Trung Quốc mô tả bà Thái và DPP là những người ủng hộ độc lập, bất chấp việc bà giành chiến thắng trong cuộc bầu cử kép với nhiệm vụ duy trì hiện trạng hai bờ eo biển. Kể từ năm 2020, phản ứng của Bắc Kinh là tăng cường sức ép kinh tế, ngoại giao và quân sự đối với Đài Bắc.
Đa số các nhà phân tích đồng ý rằng ông Tập, bất chấp giọng điệu cứng rắn hơn và những lời đe dọa ngày càng nhiều màu sắc hơn, đang tìm cách ngăn chặn sự độc lập về mặt pháp lý của Đài Loan thay vì chiếm đoạt hòn đảo – ít nhất là trong ngắn hạn. Nhưng những hành động gây hấn ngày càng leo thang của Trung Quốc lên Đài Loan đã thu hút được sự chú ý và thông cảm của các đối tác quốc tế và báo chí, dường như khiến Bắc Kinh không còn lựa chọn nào khác ngoài việc tăng cường cưỡng chế để giải quyết vấn đề.
Không có minh họa nào tốt hơn về điều này trong những năm gần đây hơn Hoa Kỳ và Nhật Bản, nước láng giềng và đồng minh quốc tế quan trọng nhất của Đài Loan ở châu Á.
Với chính quyền của các tổng thống Mỹ Donald Trump và Joe Biden, cũng như các thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe và Yoshihide Suga, cả Washington và Tokyo đều thể hiện mức độ ủng hộ chưa từng có đối với Đài Bắc mặc dù chưa có quan hệ ngoại giao chính thức. Đồng thời, các nước cũng chống lại làn sóng phản đối của Bắc Kinh, điều mà một số người coi là áp lực buộc ông Tập phải thực hiện lời hứa với Đài Loan mà ông và các quan chức của mình đã từng hứa trước công chúng.
Sense Egbert Hofstede, một nghiên cứu sinh tiến sĩ về ‘Nghiên cứu So Sánh Châu Á’ tại Đại học Quốc gia Singapore, lập luận rằng hiểu biết về Đài Loan ở Trung Quốc thực sự là “cực kỳ hạn chế.”
Ông nói với Newsweek trong một cuộc phỏng vấn gần đây: “Bất kỳ nỗ lực nào để thể hiện sự hiểu biết hoặc thậm chí chỉ để giải thích về Đài Loan sẽ bị chính phủ vùi dập, và những người theo chủ nghĩa dân tộc hung dữ đập nát thành từng mảnh”.
Ông nói: “Các ‘học giả’ và quan chức của Trung Quốc về Đài Loan chỉ dựa vào công việc của họ và các ấn phẩm ủng hộ Trung Quốc … để tạo ra thực tế”.
Sense cho biết Trung Quốc đã tạo ra “kỳ vọng cao” về vấn đề Đài Loan. Ông lưu ý: Bắc Kinh trong quá khứ đã từng là người theo chủ nghĩa phiêu lưu, nhưng bắt đầu một cuộc xâm lược Đài Loan sẽ là một vấn đề nghiêm trọng hơn nhiều so với bất cứ điều gì xảy ra trước đây.
Các nước láng giềng quanh eo biển Đài Loan liên lạc thông qua các cơ quan chính phủ chuyên trách thay vì các bộ ngoại giao tương ứng của họ, vì cả hai đều không chính thức công nhận bên kia. Nhưng Hội đồng Các vấn đề Đại lục (MAC) ở Đài Bắc và Văn phòng Các vấn đề Đài Loan (TAO) ở Bắc Kinh đã không tổ chức các cuộc đàm phán cấp cao có ý nghĩa nào kể từ khi bà Thái nhậm chức vào năm 2016.
Mỗi bên đều đổ lỗi cho bên kia về sự bế tắc. Đến nay điều này vẫn tiếp diễn bất chấp nỗ lực của bà Thái nhằm khởi động lại đối thoại bằng cách bổ nhiệm một bộ trưởng MAC mới vào tháng Hai.
Bộ trưởng Đài Loan về Đại lục Chiu Tai-san đã kêu gọi Bắc Kinh chia sẻ “hơi ấm của mùa xuân” và sau đó kêu gọi “tính xây dựng” một cách lấp lửng đối với vấn đề chủ quyền. Cả hai đề nghị đều bị TAO bác bỏ. TAO khăng khăng đòi Đài Bắc công nhận cái gọi là “Đồng thuận năm 1992” và nguyên tắc “một Trung Quốc”, trong đó tuyên bố Đài Loan là một tỉnh của Trung Quốc.
Theo Shan-son Kung, một nhà phân tích của Viện Nghiên cứu Quốc phòng và An ninh Quốc gia (INDSR) ở Đài Bắc, hai thay đổi lớn trong nhiệm kỳ thứ hai của ông Tập đã dẫn đến bế tắc xuyên eo biển hiện nay.
“Thứ nhất là người dân ở hai bên eo biển ngày càng có quan điểm khác nhau về vấn đề thống nhất. Chiến thắng của DPP vào năm 2016 cho thấy người dân Đài Loan không hài lòng với chính sách tiếp cận Trung Quốc của chính phủ KMT”, ông nói.
“Thứ hai, cựu Tổng thống Trump bắt đầu một cuộc đối đầu mới giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc và tăng cường ủng hộ Đài Loan. Điều này khiến Đài Loan có xu hướng ủng hộ Hoa Kỳ hơn là Trung Quốc”, ông lập luận.
Kung nói rằng tình trạng bế tắc ở eo biển Đài Loan sẽ vẫn còn, và khi ông Tập tiếp tục nắm giữ quyền lực chính trị, “chính sách Đài Loan của Trung Quốc sẽ tiếp tục cứng rắn.”
DPP và đảng đối lập chính KMT nên tiếp tục cố gắng thuyết phục Trung Quốc tham gia vào các cuộc đối thoại có ý nghĩa để “cùng tồn tại hòa bình” mà không khiêu khích lẫn nhau, ông nói.
Kung lưu ý sự cần thiết phải thay thế nguyên tắc ‘một Trung Quốc’ của Bắc Kinh, nói rằng nguyên tắc này “không còn được người dân Đài Loan chấp nhận.”
Đối mặt với áp lực quân sự gia tăng từ bên kia eo biển, Đài Loan đã công khai lên tiếng quyết tâm bảo vệ mình, bất kể khung thời gian thống nhất mà Trung Quốc đe dọa.
Đằng sau hậu trường, chính quyền của bà Thái đã tiếp tục mua vũ khí phòng thủ từ Washington và tuân theo lời khuyên chiến lược của họ. Điều này bao gồm cả việc thực hiện cải cách cơ cấu trong các lực lượng vũ trang của hòn đảo, đặc biệt là lực lượng dự bị của nó, mà các nhà quan sát cho rằng vốn không có động cơ và không được huấn luyện.
Một vấn đề quan trọng khác là phải hiểu rõ hơn về kẻ thù. Tổ chức INDSR do Bộ Quốc phòng hậu thuẫn chuyên trách về an ninh quốc gia đầu tiên của Đài Loan đã được thành lập vào năm 2018 để bổ sung cho mục tiêu này.
Ngoài việc xây dựng quân đội ven biển, “vùng xám” bắt buộc, cản trở chính trị và tiếp tục các chiến dịch thông tin sai lệch, vẫn chưa rõ Trung Quốc có ý định thu phục nhân tâm Đài Loan như thế nào. Trong bất kỳ cuộc thảo luận nào về Đài Bắc, phản ứng phổ biến nhất của Bắc Kinh là nhấn mạnh sự bất khả xâm phạm của Đài Loan như một phần của lục địa Trung Quốc, cũng như tính tất yếu của việc thống nhất.
Khi được hỏi liệu Đài Bắc có chúc mừng Đảng Cộng sản Trung Quốc nhân kỷ niệm 100 năm thành lập hay không, MAC nói với Newsweek: “Chế độ độc tài của Đảng Cộng sản không tôn trọng dân chủ và nhân quyền, và thiếu khả năng phản tỉnh lịch sử. Có sự khác biệt lớn giữa ĐCSTQ và các giá trị được cộng đồng quốc tế chia sẻ.”
Hội đồng cho biết: “Khi Đảng Cộng sản Trung Quốc tròn một trăm tuổi, nó sẽ tiếp tục cuộc chiến chính trị và đe dọa quân sự chống lại Đài Loan. Điều này không có lợi cho các mối quan hệ và tương tác lành mạnh xuyên eo biển Đài Loan”.
Tuyên bố tiếp tục: “Chúng tôi kêu gọi Đảng Cộng sản Trung Quốc tôn trọng thực tế lịch sử, thừa nhận Trung Hoa Dân Quốc và tôn trọng sự kiên định của 23 triệu dân Đài Loan về sự phát triển của các mối quan hệ xuyên eo biển, dân chủ và tự do; từ bỏ việc áp đặt các khuôn khổ chính trị và đàn áp mạnh mẽ những người khác; và quản lý sự khác biệt thông qua đối thoại mang tính xây dựng để các mối quan hệ xuyên eo biển có thể bắt đầu trên con đường tương tác lành mạnh.”
“Chúng tôi kêu gọi Đảng Cộng sản Trung Quốc đối mặt với những thách thức của ‘kỷ nguyên mới’ này, thực hiện các cải cách dân chủ càng sớm càng tốt và trả lại quyền lực cho nhân dân”, Hội đồng nói thêm.
