Đầu tư đoàn tàu tốc độ cao sẽ giúp lấy lại hình ảnh của ngành đường sắt và cạnh tranh tốt hơn với vận tải đường bộ, theo ông Đặng Huy Đông, nguyên Thứ trưởng Kế hoạch và Đầu tư.
Báo VnExpress phỏng vấn ông Đặng Huy Đông – nguyên Thứ trưởng Kế hoạch và Đầu tư, Viện trưởng Viện nghiên cứu Quy hoạch Phát triển về vấn đề, Bộ Giao thông Vận tải đang nghiên cứu quy hoạch đường sắt thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến 2050, trong đó đơn vị tư vấn tính toán phương án đầu tư tuyến đường sắt tốc độ cao (350km/h) đoạn Hà Nội – Vinh, TP.HCM – Nha Trang, tổng chiều dài 651km.
– Ông nhìn nhận như thế nào về hiện trạng ngành đường sắt Việt Nam hiện nay?
– Sau gần nửa thế kỷ bị quên lãng, hệ thống cơ sở vật chất của ngành đường sắt từ hạ tầng, phương tiện, thiết bị đã bị xuống cấp nặng nề. Trong khi các ngành khác được đầu tư lớn, tiến tới hiện đại tương đương với các quốc gia khác trong khu vực thì đường sắt vẫn rất lạc hậu; đánh mất khả năng cạnh tranh do chạy quá chậm, không đúng giờ, giá vé đắt hơn ôtô. Ngoài ra, các tuyến đường sắt không đến thẳng cảng biển nên mất lợi thế vận tải hàng hóa.
Thị phần vận tải đường sắt hiện chỉ còn trên 1%, đây là nguyên nhân khiến năng lực vận tải trong nước bị mất cân đối. Chi phí lưu thông hàng hóa (logistic) tăng cao, trên 20% GDP làm cho giá bán hàng hóa gia tăng, sức cạnh tranh của nền kinh tế bị ảnh hưởng.
Trong khi đó, đường bộ xây dựng chiếm dụng đất gấp 6 lần đường sắt nên tốn kém đất đai, số phương tiện lớn và tiêu tốn nhiên liệu khiến ùn tắc, ô nhiễm, tai nạn, gây thiệt hại cho xã hội.
Việt Nam là đất nước đất chật người đông, không nên phát triển giao thông đường bộ, càng không nên khuyến khích phương tiện giao thông cá nhân. Dứt khoát chúng ta phải đầu tư đường sắt để tăng tốc độ chạy tàu, phục vụ hành khách đi lại thuận lợi ở phân khúc giữa (300-800km), kết hợp với vận tải hàng hóa.
– Để giúp tăng tốc độ chạy tàu, đơn vị tư vấn tính toán phương án đầu tư tuyến đường sắt vận tốc lên tới 350km/h. Ông nghĩ sao?
– Với tốc độ khai thác này thì đoàn tàu chỉ có thể phục vụ chở khách, không chở hàng, nghĩa là không giúp cải thiện năng lực cạnh tranh của đường sắt trong lĩnh vực vận tải hàng hóa.
Ở Nhật, tàu cao tốc Shinkanshen đi từ Tokyo đến Kyoto giá 200 USD, tương tương chặng Hà Nội – Huế. Nếu chúng ta đầu tư theo công nghệ Shinkanshen của Nhật (tàu 350km/h) thì cũng phải chịu giá vé đắt như vậy. Với thu nhập của người Việt Nam, không phải ai cũng có điều kiện đi tàu cao tốc và ngành đường sắt sẽ không đạt được mục tiêu phục vụ đại chúng.
Ngoài ra, nếu đầu tư tàu cao tốc với tổng vốn đầu tư 50-60 tỷ USD thì chúng ta sẽ phải vay ODA, nghĩa là đất nước phải gánh nợ, ảnh hưởng đến kinh tế vĩ mô.
Hiện nay hàng không giá rẻ phát triển mạnh, giá vé máy bay Hà Nội – Vinh chỉ trên dưới 500.000 đồng. Nếu đi tàu cao tốc 350km/h từ Hà Nội vào Vinh, giá vé sẽ cao hơn vé máy bay, tàu sẽ không thể cạnh tranh được.
– Không đồng tình với việc đầu tư đoàn tàu tốc độ 350km/h, vậy ông đề xuất phương án nào khác để giúp cải thiện năng lực vận tải của ngành đường sắt?
