Báo cáo điều tra về vụ sát hại nữ nhà báo Caruana Galizia cho thấy dấu vết dòng tiền hối lộ đã lan dài từ Malta đến Trung Quốc, theo Reuters.
Một cuộc điều tra mở rộng về các cáo buộc tham nhũng mức độ cao trên đảo quốc Malta, do nữ nhà báo bị sát hại Daphne Caruana Galizia thực hiện ban đầu, cho thấy các dấu vết đã kéo dài đến tận Trung Quốc và liên quan đến một khoản đầu tư 400 triệu đô-la vào châu Âu của công ty điện lực Trung Quốc.
Bà Caruana Galizia đã bị sát hại vào tháng 10/2017 khi bà đang điều tra một trang web về những công ty mà bà tin rằng đang chuyển tiền hối lộ cho các chính trị gia Malta.
Reuters cho hay, hãng tin và một nhóm các nhà báo đặc biệt đã lần ra dấu vết của hai công ty tham gia vào trang web đó có liên quan đến một giám đốc điều hành cấp cao người Trung Quốc, người này làm việc cho Accenture, một công ty tư vấn toàn cầu. Vị giám đốc này, 43 tuổi, tên là Chen Cheng, đến từ Thượng Hải, vị này đã đàm phán các khoản đầu tư thay mặt cho công ty Điện lực Thượng Hải ở Malta và ở một quốc đảo nhỏ khác ở châu Âu là Montenegro, theo các quan chức Malta và hồ sơ chính thức.
Việc phát hiện thấy một liên kết với Trung Quốc có khả năng bổ sung thêm một chiều hướng quốc tế mới vào một vụ bê bối đã làm rung chuyển chính phủ Malta và dẫn đến việc thủ tướng nước này từ chức vào năm ngoái. Nó cũng có thể bao gồm một loạt các cuộc điều tra chính thức của Malta về các sự kiện dẫn đến cái chết của nhà báo Caruana Galizia.
Được sự hậu thuẫn của chính phủ Malta, các khoản đầu tư của Điện lực Thượng Hải được giới lãnh đạo chính trị Malta và Trung Quốc miêu tả là một thành phần trong sáng kiến Vành đai và Con đường trị giá hàng nghìn tỷ đô-la của Trung Quốc nhằm đổ tiền vào các cơ sở hạ tầng kinh tế ở Trung Á và châu Âu.
Vào năm 2016, một năm trước khi nhà báo Caruana Galizia bị sát hại trong một vụ đánh bom xe hơi, trên blog cá nhân bà đã xác định vai trò quan trọng của Chen trong các giao dịch.
Tổng cộng 6 người ở Malta đã bị buộc tội sát hại bà Caruana Galizia và đang chờ xét xử. Nhưng không có giả thuyết nào được đưa ra mối liên hệ tiềm ẩn giữa Accenture, Chen hoặc bất kỳ công ty Trung Quốc hoặc cá nhân Trung Quốc nào với tội ác này.
Bà Caruana Galizia đã báo cáo rằng Chen đã thành lập một công ty ở Quần đảo Virgin thuộc Anh vào năm 2014 với mục đích không rõ.
Trong cùng năm, Chen đã đóng vai trò trung tâm trong các cuộc đàm phán và thẩm định để Điện lực Thượng Hải đầu tư 380 triệu euro (400 triệu đô-la) vào việc mua cổ phần của công ty điện lực nhà nước Malta, Enemalta. Lúc đó, bà Caruana Galizia đã không nêu rõ bất kỳ hành vi sai trái nào của Chen. Chen và Accenture đã không có phản hồi nào đối với báo cáo của Caruana Galizia vào thời điểm đó.
Hiện tại, các phóng viên của Reuters, tờ báo địa phương Times of Malta, Dự án Báo cáo về Tội phạm có Tổ chức và Tham nhũng (Organized Crime and Corruption Reporting Project) và tờ Süddeutsche Zeitung của Đức đã phát giác việc gia đình Chen từng thành lập thêm hai công ty nữa ở Hồng Kông, cả hai công ty này đều có liên kết kinh doanh với đảo quốc Malta.
Được hỏi về báo cáo này, Chen và Điện lực Thượng Hải không đưa ra bình luận. Còn phía công ty Accenture cho biết trong một tuyên bố rằng họ đang xem xét vấn đề rất nghiêm túc và “xem xét cẩn thận những cáo buộc này vì chúng liên quan đến một trong những người của chúng tôi. Chúng tôi tuân thủ các tiêu chuẩn đạo đức cao nhất trong mọi thị trường mà chúng tôi hoạt động và không khoan nhượng đối với bất kỳ sự sai lệch nào so với các tiêu chuẩn đó”.
Công ty Enemalta từ chối trả lời các câu hỏi về Chen.
Cũng theo Reuters, công ty đầu tiên do gia đình Chen thành lập, được gọi là Macbridge, đã lên kế hoạch trả tới 2 triệu USD cho các công ty Panama do hai chính trị gia Malta kiểm soát.
Công ty thứ hai, được gọi là Dow’s Media Company, đã nhận được một triệu euro (1,2 triệu đô-la) từ một doanh nghiệp thuộc sở hữu của một trong những người giàu nhất Malta, doanh nhân Yorgen Fenech, theo hồ sơ tài chính mà Reuters thu thập được.
Fenech đang ngồi tù, đang chờ xét xử với cáo buộc chủ mưu vụ sát hại Caruana Galizia. Ông này không nhận tội.
Reuters cho hay, theo các yêu cầu pháp lý quốc tế mà Reuters đã thu thập được, các quan chức thực thi pháp luật Malta nghi ngờ rằng Macbridge và Dow’s Media là một phần của một âm mưu phức tạp, liên quan đến một số người tham gia vào các giao dịch Trung Quốc – Malta, để thực hiện các khoản thanh toán cho các chính trị gia ở Malta và bòn rút lợi nhuận cho chính họ.
Hãng tin cũng cho hay, họ không thể xác định một cách độc lập liệu rằng nghi ngờ đó có đúng hay không.
SơBí ẩn Daphne
Caruana Galizia bắt đầu truy tìm dấu vết dòng tiền vào năm 2016, theo thông tin từ gia đình và hồ sơ công việc mà Reuters thu thập được. Cô đã bắt đầu bằng việc điều tra hai doanh nghiệp bí ẩn mà cô ngờ rằng được dùng để đưa hối lộ cho các chính trị gia.
Nhà báo này đã phát hiện thấy một số chi tiết về hai công ty 17 Black Ltd và Macbridge Ltd, và một lời mách nước từ một nguồn chính thức rằng họ là một phần của kế hoạch “trả lại quả” – lợi nhuận chưa được kê khai từ các kế hoạch của chính phủ – đến một số chính trị gia cao cấp. Caruana Galizia đã nhắn tin cho con trai mình là Matthew vào tháng 4/2016 rằng bà nghe nói rằng hai công ty này “có vị thế rất quan trọng để làm sáng tỏ toàn bộ mạng lưới”.
Galizia đã nhận được lời mách nước sau khi các quan chức Malta phát hiện ra một email được viết vào tháng 12/2015 bởi các kế toán của hai nhân vật cấp cao trong chính phủ là Konrad Mizzi, bộ trưởng năng lượng khi đó, và Keith Schembri, chánh văn phòng và là bạn thân của thủ tướng khi đó, Joseph Muscat.
Email này liệt kê 17 Black và Macbridge là “những khách hàng mục tiêu” sẽ chịu trách nhiệm trả một khoản ước tính khoảng 2 triệu đô-la cho các công ty bí mật được đăng ký tại Panama do Schembri và Mizzi sở hữu.
Khi tin tức về email được công bố trên các phương tiện truyền thông địa phương và quốc tế vào tháng 4/2018, sáu tháng sau khi Caruana Galizia bị sát hại, Schembri đã xác nhận công khai có các “dự thảo kế hoạch kinh doanh” chưa được thực hiện với Macbridge và 17 Black nhưng phủ nhận mọi hành vi sai trái. Tháng 12 năm ngoái, ông này nói trong một cuộc điều tra công khai về cái chết của nữ nhà báo rằng công ty Macbridge được đưa vào danh sách email tháng 12/2015 là “do nhầm lẫn”.
Đầu tháng này, Schembri bị buộc tội rửa tiền, giả mạo và tham những trong một vụ việc khác không liên quan. Ông này phủ nhận các cáo buộc và đang ngồi tù chờ phiên tòa sơ thẩm.
Mizzi nói rằng mình không biết gì về Macbridge hay 17 Black, cũng như không biết chút gì về danh sách email này. Mizzi chưa bị buộc tội trong bất kỳ vụ án hình sự nào. Ông nhắc lại trong một tuyên bố gửi Reuters rằng ông phủ nhận bất kỳ cáo buộc nào về việc ông có kế hoạch kinh doanh với Macbridge hay lợi ích tài chính cá nhân trong bất kỳ dự án công cộng nào. Mizzi cho biết ông biết Chen là một nhà tư vấn hỗ trợ Điện lực Thượng hải, “và những tương tác của tôi đối với ông ấy chỉ là ở trong bối cảnh chính thức đó”.
Khi Caruana Galizia bị giết, bà vẫn đang truy vết món tiền lại quả của 17 Black-Macbridge, mà bà tin rằng nắm giữ chìa khóa để hiểu tại sao Mizzi và Schembri thành lập công ty ở Panama.
“Việc vạch trần sự thật về hai công ty đó thực sự là trọng tâm trong công việc của bà. Bà đã quyết tâm tìm đến tận cùng bí ẩn đó”, Matthew Caruana Galizia, con trai của bà, nhớ lại, anh cũng là người đầu tiên có mặt tại hiện trường vụ đánh bom xe.
Một năm sau vụ ám sát, Reuter cho hay, hãng tin này và tờ báo địa phương Times of Malta đã truy vết 17 Black Ltd có liên quan đến một ngân hàng ở Dubai và xác định chủ sở hữu của nó là Fenech, một tỷ phú người Malta.
Một năm sau, vào tháng 11/2019, Fenech đã bị bắt trên biển khi có ý định rời Malta trên chiếc du thuyền sang trọng cá nhân. Vài ngày sau, ông ta bị buộc tội chủ mưu vụ ám sát nữ nhà báo, một cáo buộc mà ông ta đã phủ nhận.
Macbridge vẫn là một bí ẩn
Dấu vết từ chiếc danh thiếp
Khi cảnh sát khám xét căn hộ của Fenech, họ tìm thấy một tấm danh thiếp của nhà tư vấn cho Accenture, đó là Chen.
Khi các thám tử thẩm vấn Fenech, ông trùm này đã thêm một mảnh ghép vào câu đố. Theo hồ sơ của cuộc phỏng vấn mà Reuters đã thu thập được, Fenech khai báo với cảnh sát rằng ông ta có thông tin về Macbridge, điều mà ông ta nói rằng là “cầu nối giữa Malta với Trung Quốc”, nhưng không cung cấp thêm thông tin chi tiết.
Reuters cho hay, sau khi hay biết về tiết lộ của Fenech, Reuters đã xem xét các hồ sơ ở Trung Quốc và tìm thấy một công ty có tên là Macbridge International Development, được đăng ký kinh doanh tại Hồng Kông vào ngày 30/9/2014.
Cơ quan đăng ký doanh nghiệp của Hồng Kông không tiết lộ danh tính người sở hữu Macbridge. Hồ sơ chỉ hiện tên giám đốc duy nhất của công ty là Tang Zhaomin, một phụ nữ người Trung Quốc 65 tuổi. Các hồ sơ khác được tìm thấy trong Hồ sơ Panama, kho tàng gồm 11,5 triệu tài liệu về các công ty nước ngoài mà Süddeutsche Zeitung thu thập được, cũng xác nhận rằng Tang, thông qua một công ty ở đảo Seychelles, Ấn Độ Dương, cũng là chủ sở hữu cuối cùng của Macbridge.
Nhưng Tang là ai? Hồ sơ Panama chỉ có một bản sao hộ chiếu đã bong tróc của người phụ nữ này; và không có địa chỉ hoặc số điện thoại nào.
Nhiếp ảnh nghiệp dư
Danh tính của cô không xuất hiện trong hồ sơ chính thức, tuy nhiên, các cơ sở dữ liệu khác của công ty đã dẫn các phóng viên đến thành phố Thượng Hải của Trung Quốc. Ở đây, một loạt các hoạt động mạng xã hội của Tang cho thấy bà này là một nhiếp ảnh gia nghiệp dư, cựu quản lý một nhà máy ô tô và cựu quản lý của Yum China, công ty điều hành thương hiệu Kentucky Fried Chicken (KFC) ở Trung Quốc. Trong những năm gần đây, bà này đã có các khoản đầu tư nhỏ vào một số công ty địa phương.
Bằng cách lần theo các bài đăng của bà này trên mạng xã hội Weibo, các phóng viên đã phát hiện được rằng bà Tang tự nhận mình là mẹ vợ của nhà tư vấn cho Accenture, Chen. Bà xưng mình là “bà ngoại” đối với các con của Chen. Một thành viên trong gia đình này đã xác nhận mối quan hệ Tang-Chen với Reuters.
Hãng tin cho hay, họ không liên lạc được với bà Tang. Họ đã gửi câu hỏi đến một công ty quảng cáo ngoài trời lớn, mà bà Tang hiện được liệt trong hồ sơ công ty là người quản lý và là cổ đông, nhưng không nhận được phản hồi.
Phóng viên của hãng tin đã đến Nam Kinh, cách Thượng Hải 180 dặm, để thăm một công ty cung cấp dịch vụ ăn uống mà hồ sơ công khai của công ty cho thấy Tang là đồng sở hữu. Trụ sở chính của công ty, hóa ra là một cửa hàng nhượng quyền thương hiệu của KFC, nằm trong một khu phức hợp mua sắm và phục vụ đồ ăn nhanh của Mỹ nhưng có phong cách Trung Quốc: gà rán khoảng 60 nhân dân tệ (6 đô-la) ăn kèm bánh sầu riêng sền sệt
Chuyến thăm này đã tiết lộ một mối liên hệ mới với Chen, giám đốc điều hành Accenture, và với Malta. Một nhân viên tại một cửa hàng KFC khác gần đó, cửa hàng được điều hành bởi một công ty cung cấp thực phẩm mà Tang đồng sở hữu, cho biết, cô không biết gì về Tang Zhaomin nhưng cô biết một người đồng sở hữu khác, một phụ nữ tên Wang Rui. Wang là chủ của công ty cung cấp dịch vụ ăn uống, nhân viên này cho biết, nhưng hiếm khi ghé vào các cửa hàng KFC.
Theo hồ sơ, Wang Rui là giám đốc của một công ty Hồng Kông có tên là Dow’s Media Company, một công ty được thành lập vào năm 2014 trong vòng hai tuần lễ. Dựa trên hồ sơ ngân hàng được Reuters thu thập, công ty 17 Black của Yorgen Fenech đã trả một triệu euro cho Dow’s Media trong năm 2016.
Với số điện thoại do nhân viên KFC cung cấp, Reuters đã liên lạc được với bà Wang Rui qua điện thoại. Bà này nói với Reuters rằng mình là em họ của Tang Zhaomin và Tang là mẹ vợ của Chen. Bà nói rằng bà đã thành lập Dow’s Media theo yêu cầu của Chen, nhưng bà không biết gì về số tiền hàng triệu euro cũng như các hoạt động của công ty này.
“Nó đề nghị tôi thành lập công ty và tôi nghĩ rằng không có vấn đề gì khi làm như vậy”, bà Wang kể. “Nó nói với tôi rằng đó là một công ty kiểu truyền thông”. Bà cũng nói thêm rằng thời điểm đó Chen nói với bà rằng anh ta không thể đứng tên thành lập công ty vì đang làm việc trong một doanh nghiệp nhà nước. Bà Wang không nêu tên công ty đó cũng như không nói rõ hơn.
Các nhà điều tra Malta cũng đang lần theo dấu vết của Dow’s Media và Macbridge. Trong các yêu cầu pháp lý quốc tế, được Reuters xét duyệt, các nhà điều tra quốc đảo này cũng đã tìm kiếm thông tin về hoạt động kinh doanh của các công ty, dòng tiền và chủ sở hữu cuối cùng của họ. Trong một yêu cầu như vậy, thông qua Interpol vào năm 2018, cảnh sát Malta đã chất vấn Trung Quốc về Dow’s Media và khoản tiền một triệu euro mà công ty này nhận được từ công ty 17 Black của Fenech trong năm 2016. Số tiền này có thể bao gồm “các quỹ bất hợp pháp” có liên quan đến “hoạt động tham nhũng và rửa tiền tiềm ẩn”, cảnh sát Malta cho biết. Một quan chức Malta nói rằng không có phản hồi nào từ phía Trung Quốc. Bộ Ngoại giao Trung Quốc cho biết họ không biết gì vì về vấn đề này.
Quốc đảo Malta cũng đã đưa ra các yêu cầu pháp lý khác tới Các tiểu vương quốc Ả Rập thống nhất (UAE) liên quan đến các khoản thanh toán tiềm năng của Macbridge cho các chính trị gia Malta, Schembri và Mizzi. Những yêu cầu này cũng viện dẫn khả năng tham nhũng và rửa tiền. UAE nói với Malta rằng họ không tìm thấy dấu vết của Macbridge.
Các khoản thanh toán
Vào tháng 6/2020, hai hãng tin Reuter và Times of Malta tiết lộ rằng công ty 17 Black của Fenech đã bí mật nhận được một khoản lợi nhuận lên đến 5 triệu đô-la từ một dự án trang trại gió ở Montenegro, dự án này có sự tham gia của Điện lực Thượng Hải và công ty điện lực nhà nước Enemalta của Malta. Chen đã quảng bá dự án này trong một bài thuyết trình trước hội đồng quản trị của Enemalta, theo một bản kiểm toán nội bộ của Enemalta.
Năm 2016, 17 Black nhận được khoản lợi nhuận từ trang trại gió là 5 triệu đô-la. Hai tuần trước ngày lĩnh khoản chi trả đó, vào tháng 5 năm đó, cônh ty của Fenech đã thực hiện khoản thanh toán đầu tiên trong ba khoản thanh toán cho Dow Media, theo hồ sơ ngân hàng mà Reuters thu thập được. Hồ sơ này là yêu cầu của các nhà điều tra Malta đối với Trung Quốc thông qua Interpol. Các khoản thanh toán, với tổng trị giá lên đến một triệu euro, đã được hoàn thành hai tháng sau đó.
Việc các công ty tư nhân của Chen bị phanh phui có thể gây ra vấn đề cho ông ta tại Accenture, nơi ông ta được thuê làm việc với vai trò là một giám đốc điều hành mảng kinh doanh năng lượng của công ty, cẩm nang đạo đức của công ty có đoạn. Accenture không hoàn toàn cấm nhân viên có kinh doanh riêng, nhưng hãng này cảnh báo chống lại các xung đột lợi ích tiềm năng, bao gồm cả việc sử dụng thông tin của Accenture hoặc vị thế của công ty cho “lợi ích cá nhân (hoặc của các thành viên gia đình hoặc bạn thân)”.
Khi được hỏi về mối liên hệ của Chen với Macbridge và Dow’s Media và mối quan hệ của anh ta thông qua các công ty này với các nhân vật chính trị và kinh doanh tại Malta, Accenture cho biết họ đang xem xét cẩn thận các cáo buộc. Điện lực Thượng Hải không trả lời câu hỏi về vai trò của Chen.
Một phát ngôn viên của Enemalta nói rằng theo sau bản kiểm toán nội bộ của họ về thỏa thuận trang trại gió “báo cáo đã được chuyển đến cảnh sát để hỗ trợ trong các cuộc điều tra. Bất kỳ bình luận bổ sung nào khác trong giai đoạn này sẽ là không thận trọng”.
Cuộc điều tra phát triển nhanh chóng
Ở Malta, việc phát hiện ra mối liên hệ với Trung Quốc có thể dẫn đến một loạt các cuộc điều tra tham nhũng chính thức. Có một cuộc điều tra công khai xoay quanh các sự kiện dẫn đến cái chết của Caruana Galizia, một cuộc điều tra tư pháp đối với 17 Back, một cuộc điều tra tư pháp về thương vụ trang trại gió Montenegro và một cuộc điều tra đang diễn ra của đơn vị chống tội phạm tài chính thuộc sở cảnh sát Malta đối với 17 Black, Macbridge và các tuyên bố tham nhũng trên diện rộng.
Ở Montenegro, vụ phơi bày vai trò của 17 Black trong việc tài trợ cho thỏa thuận trang trại gió vào năm ngoái đã thúc đẩy một cuộc điều tra tư pháp. Một vụ việc khác cũng khiến Konrad Mizzi, cựu bộ trưởng năng lượng, bị khai trừ khỏi Đảng Lao động Malta.
Joseph Muscat, cựu thủ tướng Malta cho biết ông không hay biết về bất kỳ thương vụ kinh doanh nào của Mizzi và Schembri.
